नदी जोड, पुनरुज्जीवन प्रकल्पामुळे भूमी सिंचन
– पाण्यासाठी योग्य व्यवस्थापनाची गरज,
– नद्यांसाठी आंतरराष्ट्रीय कृती दिन,
नागपूर, (१३ मार्च) – भारतीय संस्कृतीत गंगा, गोदावरी, नर्मदा, कावेरी, कृष्णा, ब्रह्मपुत्र आणि यमुना या सप्त नद्यांचे महत्त्व पूर्वीपासूनच आहे. भारतीय जनमानस पूर्वीपासूनच नद्यांशी जोडला गेला आहे आणि त्यामुळेच त्याने आपल्या जीवनात नद्यांना माता म्हणून स्थान दिले आहे. पूर्वी या नद्या निर्मळ, प्रवाही आणि पवित्र होत्या. कारण, त्यावेळी औद्योगिक क्रांती, प्रदूषण फार नव्हते. कालांतराने लोकसंख्या वाढली, उद्योग व त्यातून होणारे प्रदूषण वाढले आणि पवित्र नद्या प्रदूषित होऊ लागल्या. त्यामुळे या नद्यांचा प्रवाह खंडित झाला आणि पाणी टंचाई, सिंचनात अडचण या समस्या उद्भवू लागल्या. यामुळे नदी जोड आणि नदी पुनरुज्जीवनाची कल्पना पुढे आली आणि त्यावर तज्झ विचार करू लागले. आता तर या प्रकल्पाने चांगलीच गती घेतली आहे.
भारतीय नद्या जोड प्रकल्प हा एक प्रस्तावित मोठ्या प्रमाणात स्थापत्य अभियांत्रिकी प्रकल्प आहे. त्याचा उद्देश सिंचन आणि भूजल पुनर्भरण वाढविण्यासाठी, काही भागांमध्ये सतत येणारे पूर आणि पाण्याची कमतरता कमी करण्यासाठी, जलाशय आणि कालव्याच्या जाळ्यांद्वारे भारतीय नद्यांना जोडून भारतातील जलस्रोतांचे प्रभावीपणे व्यवस्थापन करणे आहे. देशातील पाण्याची समस्या सोडवण्याचा एक उपाय म्हणजे नद्या आणि तलावांना जोडणे हा आहे.
नदी जोड प्रकल्प तीन भागांमध्ये विभागला गेला आहे. एक उत्तर हिमालयीन नद्या आंतर-लिंक घटक, एक दक्षिणी द्वीपकल्पीय घटक आणि २००५ पासून सुरू होणारा, आंतरराज्यीय नद्या जोडणारा घटक. नदी जोड प्रकल्पामुळे नद्या प्रवाही होतील. जमिनीमध्ये पाणी मुरून जलपातळी वाढेल, उद्योग, शेती, लोकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी भरपूर पाणी उपलब्ध होईल. नदी जोड प्रकल्पाचे व्यवस्थापन भारताच्या राष्ट्रीय जल विकास एजन्सीद्वारे केले जाते. ही एजन्सी जलशक्ती मंत्रालयाचा भाग आहे.
कमी पावसामुळे पाण्याची कमतरता
भारतातील सरासरी पाऊस सुमारे ४,००० अब्ज घनमीटर आहे, परंतु भारतातील बहुतेक पाऊस जून ते सप्टेंबर या ४ महिन्यांच्या कालावधीत येतो. शिवाय, सगळीकडेच सारखा पाऊस नसतो. पूर्व आणि उत्तरेला बहुतेक पाऊस पडतो, तर पश्चिम आणि दक्षिण भागात कमी पडतो. भारतामध्ये वर्षानुवर्षे जास्त मान्सून आणि पूर येतात, त्यानंतर सरासरीपेक्षा कमी किंवा उशिरा पावसाळ्यात दुष्काळ पडतो. सिंचन, पिण्याच्या आणि औद्योगिक पाण्याची वर्षभर मागणी आणि नैसर्गिक पाण्याची उपलब्धता यातील भौगोलिक आणि काळाचा फरक यामुळे मागणी-पुरवठ्यातील तफावत निर्माण होते, जी भारताच्या वाढत्या लोकसंख्येमुळे वाढत चालली आहे.
जलसाठ्याने सुटणार समस्या
नदी जोड प्रकल्पाच्या समर्थकांचे म्हणणे आहे की, भारताच्या पाण्याच्या समस्येचे उत्तर म्हणजे पावसाळ्यातील मुबलक पाण्याचे संरक्षण करणे, ते जलाशयांमध्ये साठवणे हे होय. जलवाहतूक, जलविद्युत याद्वारे वाहतूक पायाभूत सुविधा तसेच मत्स्यशेतीच्या माध्यमातून ग्रामीण भागातील उत्पन्नाचे स्रोत वाढवण्यासाठी नदी जोड प्रकल्प संभाव्य फायदे देतो.
मूळ योजना आर्थर कॉटन यांची
भारतातील नद्यांना जोडण्याबाबतच्या प्रस्तावाला मोठा इतिहास आहे. ब्रिटिश वसाहतवादी राजवटीत, १९व्या शतकातील अभियंता आर्थर कॉटन यांनी दक्षिण आशियातील आपल्या वसाहतीमधून मालाची आयात आणि निर्यात त्वरित करण्यासाठी तसेच आग्नेय भागातील पाण्याची कमतरता आणि दुष्काळ दूर करण्यासाठी प्रमुख भारतीय नद्यांना एकमेकांशी जोडण्याची योजना प्रस्तावित केली.
Posted by - Admin,on - बुधवार, १३ मार्च, २०२४,
Filed under - महाराष्ट्र
You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा