१६३ वर्षांच्या इतिहासात अर्थसंकल्पात झाले १० बदल

नवी दिल्ली, (१८ जुलै) – २३ जुलै रोजी अर्थसंकल्प सादर होण्यास आठवडाभरापेक्षा कमी कालावधी शिल्लक आहे. दरवर्षीप्रमाणे या वेळीही शेतकरी आणि पगारदार वर्गाला अर्थमंत्र्यांकडून मोठ्या अपेक्षा आहेत. केंद्रीय अर्थमंत्री सातव्यांदा अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. देशातील अर्थसंकल्पाचा इतिहास खूपच रंजक आहे. देशात यापूर्वी अनेक ऐतिहासिक अर्थसंकल्प सादर करण्यात आले आहेत. अर्थसंकल्प सादर करण्याची परंपरा ब्रिटिश काळात १८६० मध्ये सुरू झाली. त्यानंतर अर्थसंकल्पात अनेक बदल करण्यात आले आहेत. आज आम्ही तुम्हाला देशाच्या त्या अर्थमंत्र्यांची माहिती देणार आहोत ज्यांनी बजेटमध्ये अनेक बदल केले आहेत.

१) १९५० पर्यंत राष्ट्रपती भवनात अर्थसंकल्प छापला जात होता. पण ते लीक झाल्यानंतर, मिंटो रोड, नवी दिल्ली येथील प्रेसमध्ये छपाई सुरू झाली. यानंतर, १९८० मध्ये, ते अर्थ मंत्रालयाच्या अंतर्गत सरकारी प्रेसमध्ये छापले जाऊ लागले.
२) २०१७ पर्यंत रेल्वे अर्थसंकल्प आणि सर्वसाधारण अर्थसंकल्प स्वतंत्रपणे सादर केला जात होता. त्यासाठीचा दिवसही वेगळा होता. यापूर्वी रेल्वे अर्थसंकल्प संसदेत सादर करण्यात आला होता. त्यानंतर सर्वसाधारण अर्थसंकल्प सादर करण्यात आला. पण २०१७ मध्ये रेल्वे अर्थसंकल्प सर्वसाधारण अर्थसंकल्पात विलीन करण्यात आला आणि तेव्हापासून एकच अर्थसंकल्प सादर केला जातो.
३) १९९९ पर्यंत, अर्थसंकल्पीय भाषण फेब्रुवारीच्या शेवटच्या कामकाजाच्या दिवशी संध्याकाळी ५ वाजता सादर केले जात होते. र्इीवसशीं २०२४ पण यशवंत सिन्हा यांनी ही परंपरा बदलून १९९९ मध्ये सकाळी ११ वाजताची वेळ केली.
४) तत्कालीन अर्थमंत्री हिरुभाई मुळजीभाई पटेल यांनी १९७७ मध्ये केवळ ८०० शब्दांचे अर्थसंकल्पीय भाषण दिले होते. हे आतापर्यंतचे सर्वात छोटे अर्थसंकल्पीय भाषण असल्याचे सांगण्यात आले.
५) मनमोहन सिंग यांच्या १९९१ च्या अर्थसंकल्पीय भाषणात एकूण १८,६५० शब्द होते. त्यानंतर, दुसरे स्थान अरुण जेटली यांचे आहे, ज्यांचे २०१८ च्या अर्थसंकल्पीय भाषणात १८,६०४ शब्द होते.
६) यापूर्वी अर्थमंत्री अर्थसंकल्प सादर करण्यासाठी लाल रंगाची ब्रीफकेस आणत असत. पण २०१९ मध्ये अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन यांनी ते कापडापासून बनवले, त्याला भारतीय रूप दिले आणि ते घेऊन सभागृहात पोहोचले. त्याला बहिखाता असे नाव देण्यात आले.
७) मोरारजी देसाई ही अशी व्यक्ती आहे ज्यांनी देशात सर्वाधिक वेळा अर्थसंकल्प सादर केला आहे. त्यांनी १० वेळा केंद्रीय अर्थसंकल्प सादर केला आहे. यासोबतच त्यांनी २९ फेब्रुवारी १९६४ आणि १९६८ रोजी त्यांच्या वाढदिवसाला दोनदा अर्थसंकल्प सादर केला.
८) केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन या सातव्यांदा अर्थसंकल्प सादर करणार्‍या पहिल्या महिला अर्थमंत्री आहेत. याआधी संसदेत देशाचा अर्थसंकल्प सादर करणार्‍या पहिल्या महिला इंदिरा गांधी होत्या. १९६९ मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी त्यांच्याच सरकारचे उपपंतप्रधान आणि अर्थमंत्री मोरारजी देसाई यांच्याकडून अर्थमंत्रालयाचा कार्यभार परत घेतला होता.
९) पूर्वी देशातील अर्थसंकल्प इंग्रजी भाषेतच प्रकाशित केला जात होता. पण भारताचे तिसरे अर्थमंत्री सीडी देशमुख यांनी १९५१ मध्ये अर्थसंकल्प सादर केला तेव्हा अर्थसंकल्पाची सर्व कागदपत्रे हिंदीत छापण्यात आली होती.
१०) १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र झाला आणि स्वतंत्र भारताचा पहिला अर्थसंकल्प २६ नोव्हेंबर १९४७ रोजी तत्कालीन अर्थमंत्री आर के षण्मुखम शेट्टी यांनी सादर केला. र्इीवसशीं २०२४ स्वतंत्र भारताच्या पहिल्या अर्थसंकल्पात कोणताही कर प्रस्ताव नव्हता आणि त्यात स्वातंत्र्य दिनापासून म्हणजे १५ ऑगस्ट १९४७ ते ३१ मार्च १९४८ इतकाच साडेसात महिन्यांचा कालावधी समाविष्ट होता.