पुराण
मद्वयं भद्वयं चैव ब्रात्रयं वाचतुष्टयम |
अनापलिंगकुस्काणि पुराणानि प्रचक्षते |
पुराण या शब्दाचा शब्दशः अर्थ प्राचीन, जुना असा आहे आणि विविध विषयांवर, विशेषत: पौराणिक कथा, दंतकथा आणि इतर पारंपारिक कथांबद्दल भारतीय साहित्याचा एक विशाल प्रकार आहे. महाभारताचे कथाकार व्यास यांना भौगोलिक दृष्टिकोनातून पुराणांचे संग्राहक म्हणून श्रेय दिले जाते. प्रामुख्याने संस्कृतमध्ये रचलेले, यातील अनेक ग्रंथ विष्णू, शिव आणि देवी या प्रमुख हिंदू देवतांच्या नावावर आहेत.
पुराण हे अभिजात हिंदू साहित्याचा एक भाग आहे ज्याला हिंदू पौराणिक कथा, धर्म आणि संस्कृती यांच्या प्रासंगिकतेला अत्यंत महत्त्व दिले जाते. पुराण हे पौराणिक कथा, इतिहास, भूगोल, ब्रह्मांड विज्ञान आणि दर्शन/तत्वज्ञान यासह अनेक विषयांवरील माहितीचा उत्तम स्रोत आहे. पुराणांचे तीन भाग केले आहेत. दोन भागात विभागलेले पहिले बारा सत्त्वगुण आणि रजोगुण आणि शेवटचे सहा तमोगुणाशी संबंधित आहेत.
१८ महा (प्रमुख) पुराणे.
१८ उप (लघु) पुराणे.
१८ महा (प्रमुख) आणि १८ उप (लघु) पुराणे आहेत. {*पाठभेदानुसार २१ किंवा २४ उप पुराणे मानली जातात.} त्यामुळे पुराणांची एकूण संख्या ३६ आहे. ती कोणी लिहिली हे माहीत नाही, पण पुराणांचा मूळ प्रारूप महर्षी वेद व्यास यांनी संकलित केला होता. पुराण हे ज्ञान, परंपरा आणि आदर्शांचे महत्त्वाचे भांडार आहेत ज्यांनी हिंदू धर्म, भारतीय समाज आणि सनातन संस्कृतीवर हजारो वर्षांपासून प्रभाव टाकला आहे.
१८ पुराण
१) विष्णु पुराणात २३,००० श्लोक आहेत.
२) ब्रह्म पुराणात १०,००० श्लोक आहेत.
३) पद्मपुराणात ५५,००० श्लोक आहेत.
४) वायु पुराणात ११,००० श्लोक आहेत.
५) श्रीमद भागवत पुराणात १८,००० श्लोक आहेत. पुराणांपैकी सर्वात प्रसिद्ध, हे विष्णूच्या दहा अवतारांची कथा सांगते.
६) नारद पुराणात २२,००० श्लोक आहेत.
७) मार्कंडेय पुराणात ९,००० श्लोक आहेत आणि त्यात देवी महात्म्यम् देखील समाविष्ट आहे, जे शाक्तांसाठी आवश्यक साहित्य आहे.
८) अग्नि पुराणात १५,००० श्लोक आहेत.
९) भविष्य पुराणात १४,५०० श्लोक आहेत.
१०) ब्रह्मवैवर्त पुराणात १८,००० श्लोक आहेत.
११) लिंग पुराण, ज्यात ११,००० श्लोक आहेत.
१२) वराह पुराणात २४००० श्लोक आहेत.
१३) स्कंद पुराणात ८१,१०० श्लोक आहेत.
१४) शिवपुराणात २४००० श्लोक आहेत.
१५) वामन पुराणात १०,००० श्लोक आहेत.
१६) कूर्म पुराणात १७,००० श्लोक आहेत.
१७) मत्स्य पुराणात १४,००० श्लोक आहेत.
१८) गरुड पुराणात १९,००० श्लोक आहेत.
१८ उपपुराण
१) आदि पुराण (सनत्कुमार)
२) नरसिंह पुराण (नृसिंह)
३) नन्दिपुराण (कुमार)
४) शिवधर्मपूर्व पुराण (तथा शिवधर्नमोत्तर)
५) आश्चर्य पुराण (दुर्वासा)
६) नारदीय पुराण (नारद)
७) कापिल पुराण (कपिल)
८) मानव पुराण (मनु)
९) औशनस पुराण (उशना)
१०) ब्रह्माण्ड पुराण
११) वारुण पुराण (वरुण)
१२) कालिका पुराण (सती)
१३) माहेश्वर पुराण (वासिष्ठलैङ्ग)
१४) साम्ब पुराण (आदित्य)
१५) सौर पुराण (सूर्य)
१६) पाराशर पुराण (पराशरोक्त)
१७) मारीच पुराण (भागवत)
१८) भार्गव पुराण (वासिष्ठ).
अठरा पुराणांव्यतिरिक्त काही उपपुराणांची रचनाही झाली आहे. २१ उप-पुराणांना पुराणांचे सार म्हणता येईल. उपपुराण खालीलप्रमाणे आहेत:-
२१ उपपुराण {पाठभेदानुसार*}
१) गणेश पुराण
२) श्री नरसिंह पुराण
३) कल्कि पुराण
४) एकाम्र पुराण
५) कपिल पुराण
६) दत्त पुराण
७) श्री विष्णुधर्मौत्तर पुराण
८) मुद्गगल पुराण
९) सनत्कुमार पुराण
१०) शिवधर्म पुराण
११) आचार्य पुराण
१२) मानव पुराण
१३) उश्ना पुराण
१४) वरुण पुराण
१५) कालिका पुराण
१६) महेश्वर पुराण
१७) साम्ब पुराण
१८) सौर पुराण
१९) पराशर पुराण
२०) मरीच पुराण
२१) भार्गव पुराण
२४ उपपुराण {पाठभेदानुसार*}
१) आदि पुराण (सनतकुमार द्वारा कथित)
२) नरसिंह पुराण
३) नंदीपुराण (कुमार द्वारा कथित))
४) शिवधर्म पुराण
५) आश्चर्य पुराण ( दुर्वास द्वारा कथित)
६) नारदीय पुराण (नारद द्वारा कथित)
७) कपिल पुराण
८) मानव पुराण
९) उष्ण पुराण (उशनस्)
१०) ब्रह्मांड पुराण
११) वरुण पुराण
१२) कालिका पुराण
१३) महेश्वर पुराण
१४) सांब पुराण
१५) सौर पुराण
१६) पाराशर पुराण (पराशरोक्त)
१७) मारीच पुराण
१८) भार्गव पुराण
१९) विष्णुधर्म पुराण
२०) बृहद्धर्म पुराण
२१) गणेश पुराण
२२) मुद्गल पुराण
२३) एकाम्र पुराण
२४) दत्त पुराण
Posted by - Admin,on - मंगळवार, २६ डिसेंबर, २०२३,
Filed under - धर्म शास्त्र , पुराण
You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा