वेदांची संपूर्ण माहिती आणि महत्त्व
– अनुक्रमणिका
वेदांचा परिचय :-वेदांचे उपवेद :-
वेदांचा इतिहास :-
वेदांचे महत्त्व :-
वेदांचे सार:-
वेद (चार वेदांचा परिचय) हे जगातील सर्वात जुने धर्मग्रंथ म्हणून सर्व विद्वानांनी एकमताने स्वीकारले आहे. वेद शब्दाचा सामान्य अर्थ ज्ञान असा आहे. आचार्य सायन यांच्या मते, वेद हा असा शब्द-समूह आहे, जो इष्ट साध्य करण्यासाठी आणि नकारात्मक गोष्टींना दूर ठेवण्यासाठी अलौकिक, दैवी उपाय सांगतो. वेद हे ब्रह्माजींनी ऋषीमुनींना दिलेल्या ज्ञानाचे स्रोत आहेत.
वेदाचा परिचय :-
वेद या शब्दाचा अर्थ ज्ञान असा होतो. वेद हे केवळ आपले धार्मिक ग्रंथ नसून हिंदू धर्माची माहिती देतात. वेद हे हिंदू धर्माचे सर्वोच्च आणि सर्वोच्च धर्मग्रंथ आहेत. जगातील सर्व धर्मग्रंथांपैकी वेद हा सर्वात जुना धार्मिक ग्रंथ मानला जातो. वेद हे मानवी सभ्यतेचे जवळजवळ सर्वात जुने आणि पहिले लिखित दस्तऐवज आहेत.
वेद हे सनातन धर्म आणि जगातील सर्वात प्राचीन धर्मग्रंथ आहेत. वेद हे पूर्णपणे ऋषीमुनींनी ऐकलेल्या ज्ञानावर आधारित आहेत, म्हणूनच त्याला श्रुती म्हणतात. वेद हा संस्कृत शब्दापासून बनलेला आहे, ज्याचा अर्थ ज्ञान आहे. हे प्राचीन ज्ञान आणि विज्ञानाचे विशाल भांडार आहे. मानवी प्रत्येक समस्येचे समाधान वेदांमध्ये सापडते.
हिंदू धर्माची माहिती देणारे चार वेद खालीलप्रमाणे आहेत.
ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद.
१) ऋग्वेद :-
रिक म्हणजे परिस्थिती. वेदांपैकी पहिला वेद म्हणजे ऋग्वेद, जो काव्यात्मक आहे. ऋग्वेदात १० मंडले, १०२८ सूक्त आणि ११ हजार श्लोक आहेत. ऋग्वेदात ५ शाखा आहेत – शककल्प, वास्कल, अश्वलयन, शंखायन, मांडुकायन. या वेदात देवतांचे आवाहन करणारे मंत्र आणि भौगोलिक स्थान यासह बरेच काही आहे.
२) यजुर्वेद :-
यजुर्वेद हे चार वेदांपैकी एक महत्त्वाचे श्रुती ग्रंथ आहे. यजुर्वेदाचा अर्थ यजुष नावावर आहे.यजुष + वेद = यजुर्वेद या शब्दांच्या संयोगातून वेदाचे नाव बनले आहे. यज म्हणजे समर्पण. यजुर्वेदात यज्ञाच्या प्रत्यक्ष प्रक्रियेसाठी गद्य आणि पद्य मंत्र आहेत. यजुर्वेदामध्ये मुख्यतः यज्ञांचे नियम आणि नियम आहेत, म्हणून या वेदाला कर्मकांड असेही म्हणतात. यजुर्वेद वेद शुक्ल आणि कृष्ण या दोन शाखांमध्ये विभागलेला आहे.
३) सामवेद :-
सामवेद हा गीत आणि संगीताचा मुख्य वेद आहे. सामवेद हे प्राचीन आर्यांनी गायले होते. सामवेदात १८७५ श्लोक आहेत, त्यापैकी १५०४ ऋग्वेदातून घेतले आहेत. या वेदात एकूण ७५ स्तोत्रे आहेत, ३ शाखांमध्ये सविता, अग्नी आणि इंद्र या देवदेवतांचे वर्णन आहे. सामवेद हा चार वेदांपैकी सर्वात लहान आहे, परंतु चार वेदांचे मुख्य स्वरूप आहे आणि चार वेदांचे काही भाग त्यात समाविष्ट आहेत.
४) अथर्ववेद :-
सनातन धर्माच्या चार पवित्र वेदांपैकी अथर्वेद हा चौथा वेद आहे. महर्षी अंगिरा यांनी लिहिलेल्या अथर्वेदात २० अध्याय, ७३० स्तोत्रे, ५६८७ श्लोक आणि ८ विभाग आहेत, ज्यात देवतांच्या स्तुतीबरोबरच औषध, आयुर्वेद, गूढ ज्ञान, विज्ञान इ. अथर्वेदात सर्वत्र ब्रह्माजीची चर्चा असल्यामुळे या वेदाला ब्रह्मवेद असेही म्हणतात.
वेदांचे उपवेद :-
ऋग्वेदातील आयुर्वेद, यजुर्वेदातील धनुर्वेद, सामवेदातील गंधर्ववेद आणि अथर्ववेदातील स्थपत्यवेद या चार वेदांपैकी उपवेद असे वर्णन केले आहे.
वेदाचे चार विभाग आहेत: ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद. रिग-स्थिती, यजु-परिवर्तन, साम-गतिशील आणि अथर्व-मूळ. रिकला धर्म, यजुहला मोक्ष, समाला काम, अथर्वाला अर्थ असेही म्हणतात. त्यांच्या आधारे धर्मशास्त्र, अर्थशास्त्र, कामशास्त्र आणि मोक्षशास्त्र रचले गेले.
वेदांचा इतिहास:-
वेद हे मानवी सभ्यतेचे सर्वात जुने लिखित दस्तऐवज मानले जातात. भारतातील पुणे येथील भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्थेत वेदांची २८ हजार हस्तलिखिते ठेवली आहेत. या हस्तलिखितामध्ये ऋग्वेदाच्या ३० अत्यंत महत्त्वाच्या हस्तलिखितांचा समावेश आहे ज्यांचा युनेस्कोच्या वारसा यादीत समावेश करण्यात आला आहे. ऋग्वेद यूनेस्कोद्वारे १८०० ते १५०० ईसापूर्व दरम्यान प्रकाशित झाला. सांस्कृतिक वारशाच्या यादीत ३० हस्तलिखितांचा समावेश करण्यात आला आहे. युनेस्कोच्या महत्त्वाच्या यादीत भारताचा १५८ महत्त्वाचा क्रमांक ३८ आहे.
वेदांचे ज्ञान प्रथम ब्रह्माजींनी अग्नि, वायु, अंगिरा आणि आदित्य या चार ऋषींना सांगितले. वेद हे वैदिक कालखंडातील परंपरेतील सर्वोत्तम कार्य आहे. गेल्या सहा-सात हजार इसवी सनापासून हे पिढ्यानपिढ्या चालू आहे. संहिता, ब्राह्मण, आरण्यक आणि उपनिषद यांच्या संयोगाला विद्वानांनी वेद म्हटले आहे.
विद्वानांच्या मते, वेदांच्या निर्मितीचा कालावधी ४५०० ईसापूर्व होता. पासून मानले जाते वेद हळूहळू रचले गेले आणि पहिले तीन वेद संकलित झाले, ऋग्वेद, यजुर्वेद आणि सामवेद, त्याला वेदत्रिय असेही म्हणतात. त्यानंतर अथर्ववेद ऋषींनी रचला.
वेदांचे महत्त्व :-
वेद हा सनातन धर्माचा पाया आहे. वेद हे एकमेव धर्मग्रंथ आहेत जे आर्यांची संस्कृती आणि सभ्यता ओळखतात. मनुष्याने त्याच्या बालपणातच धर्म आणि समाजाचा विकास केला, याचे ज्ञान केवळ वेदांमध्ये आढळते. वेदांमधून मानवाला जीवन जगण्याची विविध माहिती मिळते. यातील काही महत्त्वाची माहिती खालीलप्रमाणे आहे.
वेदांमध्ये वर्ण आणि आश्रम व्यवस्था, चालीरीती आणि परंपरा आणि विविध व्यवसायांच्या माहितीसह वर्णन केले आहे.
वेदांमध्ये वर्ण आणि आश्रम व्यवस्था, चालीरीती आणि परंपरा आणि विविध व्यवसायांच्या माहितीसह वर्णन केले आहे. महर्षि अत्री म्हणतात की-
नास्ति वेदात परम शास्त्रम् |
अर्थ : वेदापेक्षा मोठा कोणताही शास्त्र नाही.
आणि
महर्षि याज्ञवल्क्य म्हणतात
यज्ञनाम तपसंचैव शुभानम् चैव कर्मणम् |
वेद तथा द्विजतिनाम निहश्रेयस्करः परह ॥
अर्थ : वेद हे यज्ञ, तपश्चर्या आणि शुभ कर्मे यासंबंधी द्विजांच्या परम कल्याणाचे साधन आहेत.
भारतात प्राचीन काळापासून वेदांचा अभ्यास आणि विवेचन करण्याची परंपरा आहे. विद्वानांच्या मते, आर्षयुगात परात्पर ब्रह्मा, जैमिनी ऋषी आणि इतर ऋषींनी वेदांना पुरावा म्हणून स्वीकारले आहे, आणि वेदांच्या आधारे त्यांचे धर्मग्रंथही तयार केले आहेत. ऋषी जैमिनी, ऋषी पराशर, ऋषी कात्यायन, ऋषी याज्ञवल्क्य, ऋषी व्यास इत्यादींना प्राचीन काळातील वेदांचे वक्ते म्हणतात.
वेदांचे सार:-
ब्रह्मा (देव), देव, ब्रह्मांड, ज्योतिष, गणित, रसायनशास्त्र, वैद्यकशास्त्र, निसर्ग, खगोलशास्त्र, भूगोल, धार्मिक नियम, इतिहास, रीतिरिवाज इत्यादींसारख्या जवळजवळ सर्व विषयांशी संबंधित ज्ञान वेदांनी भरलेले आहे. एका धर्मग्रंथानुसार वेदांची उत्पत्ती ब्रह्मदेवाच्या चार मुखांपासून झाली आहे. वेद हा सर्वात जुना ग्रंथ आहे. म्हणूनच वेदांच्या नावावरून एखाद्या व्यक्तीचे किंवा ठिकाणाचे नाव देणे स्वाभाविक आहे. आजही लोक आणि ठिकाणांची नावे रामायण, महाभारत इत्यादी शब्दांनी ठेवली जातात. वेद हे मानवी सभ्यतेचे जवळजवळ सर्वात जुने लिखित दस्तऐवज आहेत.
या जगातील सर्वात जुने धार्मिक ग्रंथ म्हणजे वेद. वेदाचा आवाज हा देवाचा आवाज आहे. वेद हा आपल्या भारतीय संस्कृतीचा कणा आहे.त्यात वाईटाशी निगडित उपाय आणि जे काही हवे ते साध्य करण्याचे मार्ग आहेत, परंतु कोणत्याही कामात ज्याप्रमाणे कठोर परिश्रम आवश्यक असतात, त्याचप्रमाणे त्यांच्यातील संकलित ज्ञानाचा परिश्रमपूर्वक अभ्यास करूनच प्राप्त करता येते. हे रत्नासारखे वेद.मनुष्य साध्य करू शकतो.
Posted by - Admin,on - रविवार, २४ डिसेंबर, २०२३,
Filed under - धर्म शास्त्र , वेद
You can follow any responses to this entry through the RSS 2.0
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा